Ονοτροφία και παραγωγή γάλακτος όνου.

Εισαγωγή 

O γάιδαρος είναι θηλαστικό φυτοφάγο ζώο και ανήκει στην οικογένεια των ιπποειδών και στο ίδιο γένος με το άλογο, τον ημίονο (μουλάρι) και τη ζέβρα. Είναι ένα ευπροσάρμοστο ζώο  και χρησιμοποιείται ως ζώο φορτίου, έλξης και ιππασίας ή απλώς ως κατοικίδιο.  Τα τελευταία όμως χρόνια, εκτρέφεται για γαλακτοπαραγωγή, ενώ το κρέας του κατατάσσεται στα πλέον ποιοτικά. 

Φυλές

Υπάρχουν αρκετές φυλές όνων. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω:
Equus asinus - αφρικάνικο άγριο είδος. Εξημερώθηκε πρώτο (4000 π.Χ): φέρει καστανόφαιο χρωματισμό, ύψος ακρωμίου 125cm και βάρος 250 kg.
Equus onager - περσικός άγριος γάιδαρος ή όναγρος: φέρει καστανόξανθο τρίχωμα, ενώ τα ύψος του ακρωμίου δεν ξεπερνά το 120 cm και το συνολικό βάρος τα 180 kg.
Equus hemionus - άγριο είδος διαδομένο στην Ασία. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει στην Μογγολία.
Equus kiang - ζει σε μεγάλα υψόμετρα (ιδιαίτερα στο Θιβέτ). Είναι άγριο και μεγαλόσωμο (ύψος ακρωμίου 140 cm). Μοιάζει πολύ με το άλογο.
Φυλή Καταλονίας – συναντάται στην Ισπανία.
Φυλή Πουασί - συναντάται στην Γαλλία.
Φυλή Τουρκίας - Μεσογειακή μικρόσωμη φυλή (μινιατούρα) - έχουν ύψος μέχρι 90 cm.

Αρκαδικός όνος - συναντάται στην Πελοπόννησο και αποτελεί τη μοναδική ελληνική φυλή (42% του ελληνικού πληθυσμού όνων).

Ο ελληνικός όνος

Ο Ελληνικός όνος προέρχεται από την μικρόσωμη φυλή των παραμεσόγειων περιοχών ενώ έγιναν και διασταυρώσεις με πιο μεγαλόσωμες φυλές όπως η κυπριακή. Είναι ζώο εξαιρετικά λιτοδίαιτο και ανθεκτικό. Οι Αιγύπτιοι φαίνεται ότι χρησιμοποιούσαν τον όνο ως κατοικίδιο, τουλάχιστον από το 3.000 π.Χ. και από εκεί μεταδόθηκε στην Μινωϊκή Κρήτη  και στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Το 1955, ο πληθυσμός των όνων στην Ελλάδα, ήταν 508.000 ζώα. Το 1995, ο πληθυσμός τους κατήλθε στις 95.000 και το 2005 στις 20.400 ζώα. Η μείωση που σημειώθηκε, ήταν της τάξης του 96%! Στη συνέχεια, το 2006, ο πληθυσμός τους ήταν 18,173 και το 2008 16.000. Σήμερα, εκτιμάται ότι το νούμερο αυτό έχει φτάσει κάτω από τις 13.000.

Tα καθαρόαιμα ελληνικά ζώα, είναι περίπου 4000, ενώ τα υπόλοιπα προέρχονται από βαλκανικές χώρες ή έχουν αδιευκρίνιστη καταγωγή. Όμως, καμία από τις εγχώριες φυλές όνων δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο απειλούμενων φυλών του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (F.A.O), ο οποίος αποτελεί την παγκόσμια βάση αναφοράς.

Στοιχεία εκτροφής όνου

1. Στοιχεία αναπαραγωγής

Ο όνος αναπαράγεται κανονικά (εγγενώς) με άτομα του ίδιου είδους αλλά και με τον ίππο. Συγκεκριμένα, η διασταύρωση αρσενικού όνου με φοράδα δίνει τον ημίονο ή μουλάρι, ενώ η διασταύρωση αρσενικού αλόγου με θηλυκό όνο δίνει το γαιδουρομούλαρο. Και στις δύο περιπτώσεις οι απόγονοι είναι στείροι λόγω περιττού αριθμού χρωμοσωμάτων (63 χρωμοσώματα).

Το θηλυκό, ολοκληρώνει την περίοδο ενήβωσης κατά το πρώτο και δεύτερο έτος της ζωής του (σε ορισμένες μικρόσωμες φυλές - miniature donkeys - δεν πρέπει να επιτρέπεται να ζευγαρώνουν κάτω από την ηλικία των 3 ετών). Ο οιστρικός κύκλος διαρκεί συνήθως 23 – 30 ημέρες. Ο οίστρος διαρκεί 6-9 ημέρες και η ωοθυλακιορρηξία 5-6 ημέρες, μετά την έναρξη του οίστρου. Η διάρκεια εγκυμοσύνης κυμαίνεται από 360-375 ημέρες.

Το αναπαραγωγικό σύστημα του αρσενικού είναι παρόμοιο με εκείνο του επιβήτορα. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες σημαντικές διαφορές. Το αρσενικό γαϊδούρι έχει συνήθως μεγαλύτερους όρχεις και μεγαλύτερο πέος. Ο χρόνος που απαιτείται για την επίτευξη στύσης και εκσπερμάτισης είναι πολύ μεγαλύτερος σε σύγκριση με αυτόν που χρειάζεται ο επιβήτορας. Τα έμπειρα αρσενικά χρειάζονται έως και 30 λεπτά για να ολοκληρώσουν τη διαδικασία της επίβασης, ενώ έχει παρατηρηθεί, λιγότερο έμπειρα αρσενικά να δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν τη διαδικασία. Η ολοκλήρωση της ενήβωσης του αρσενικού γίνεται στην ηλικία των 12 μηνών (μερικές φορές στους 18 μήνες), αν και μερικά είναι σεξουαλικά ενεργά ήδη από τους 7 μήνες, έτσι είναι σημαντικό να διαχωριστεί το νεαρό αρσενικό από τη μητέρα του όταν φθάσει σε αυτή την ηλικία.

2. Γαλακτοπαραγωγή

Το θηλυκό γεννά συνήθως ένα πουλάρι. Μετά τον τοκετό, σε 9-10 ημέρες παρουσιάζει νέα φάση οίστρου, αλλά λόγω της φροντίδας του πουλαριού, απωθεί το αρσενικό. Μετά από 2-3 οιστρικούς κύκλους δέχεται ξανά επίβαση. Το πουλάρι λαμβάνει γάλα, μέχρι τους 4-6 πρώτους μήνες της ζωής του. Μετά από το συγκεκριμένο διάστημα, αρχίζει σταδιακά η φάση του απογαλακτισμού, η οποία δεν ενδείκνυται να ξεκινήσει, πριν τους 3 μήνες. Η γαλακτική περίοδος της γαϊδούρας, διαρκεί συνολικά, περίπου 10 μήνες. Το πουλάρι, μετά τους 4-6 μήνες από τη γέννησή του, αρχίζει να λαμβάνει κανονική τροφή, αλλά συνεχίζει να θηλάζει, από τη μητέρα του.

Η ημερήσια παραγωγή γάλακτος μπορεί να φτάσει το 1.5 λίτρο. Το άρμεγμα στον όνο, το οποίο θα πρέπει να γίνεται με την πλήρη συναίνεση του ζώου απαιτεί ιδιαίτερη εμπειρία, διότι ο υποτυπώδης μαστός έχει δύο μόνο θηλές και δε σχηματίζει ανατομικά εσωτερική δεξαμενή αποθήκευσης γάλακτος πάνω από τις θηλές. Ως εκ τούτου δημιουργείται ανάγκη άμελξης τουλάχιστον 2 φορές την ημέρα, έτσι ώστε να ληφθεί η μέγιστη δυνατή ποσότητα γάλακτος αφού πρώτα απομακρυνθούν τα πουλάρια από το θηλυκό. Προτείνεται όμως, τα θηλυκά να αρμέγονται τρεις φορές την ημέρα και όχι δύο διότι επιδρά θετικά και στη σύνθεση του γάλακτος. (πιν. 1)

3. Διατροφή

Τα γαϊδούρια έχουν εξελιχθεί για να επιβιώσουν στα πιο αφιλόξενα μέρη της γης. Είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στη πέψη χαμηλής ποιότητας φυτικής ύλης.  Η ημερήσια κατανάλωση ξηράς ουσίας κυμαίνεται στο 1,3% - 1,8% του σωματικού τους βάρους. Οι ημερήσιες ανάγκες του όνου εξαρτώνται από τη είδος, το φύλλο, τη φυσιολογική του κατάσταση (εγκυμοσύνη, γαλακτοπαραγωγή, υγεία κλπ), την ηλικία, την εποχή του έτους, την χρήση του ζώου και τις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες στην περιοχή όπου ζει.

Αν και η διατροφή των όνων είναι λιγότερο απαιτητική σε σχέση με άλλα εκτρεφόμενα είδη (αγελάδα, πρόβατο, άλογο κλπ) και σχετικά απλή στην εφαρμογή της, ωστόσο δεν υπάρχουν πολλές αξιόπιστες πηγές ενημέρωσης και όσες πληροφορίες καταφέραμε να συγκεντρώσουμε για το θέμα, περιείχαν αντικρουόμενες απόψεις κυρίως ως προς τη χρήση ορισμένων τροφών. Σε γενικές γραμμές είναι αποδεκτά από τους περισσότερους συγγραφείς τα παρακάτω:

1. Οι όνοι χρειάζονται τροφές με υψηλό ποσοστό ινωδών ουσιών και μικρής θερμιδικής αξίας.

2. Το μεγαλύτερο ποσοστό της ημερήσιας κατανάλωσης τροφής πρέπει να καλύπτεται από καλής ποιότητας άχυρο (κατά προτίμηση άχυρο σίτου ή κριθαριού) το οποίο να παρέχεται για σίτιση κατά βούληση (ad lib) ή σε μερίδες, δύο με τρεις φορές την ημέρα.

3. Συμπληρωματικά και σε ελεγχόμενες ποσότητες, ο όνος μπορεί να καταναλώσει σανό (καλή αναλογία θα μπορούσε να είναι 75% άχυρο και 25% σανό) ή χλόη λειμώνων. Η χρήση πλακών λείξεως για άλογα ενδείκνειται για συμπληρωματική χορήγηση βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων στους όνους, ωστόσο δεν πρέπει να χορηγούνται πλάκες λείξεως αγελάδων.

4. Γενικά πρέπει να αποφεύγονται τροφές όπως πατάτες ή οποιαδήποτε τροφή που ανήκει στην οικογένεια των Σταυρανθών, δημητριακοί καρποί, πράσα, κρεμμύδια, σκόρδα, μουχλιασμένα φρούτα και τροφές που έχουν υποστεί ζύμωση. Επίσης πρέπει να αποφεύγεται η βόσκηση ορισμένων δηλητηριωδών φυτών όπως:
-η αλογοουρά (γένους equisetum)
-η φτέρη (pteridium aquilinum)
-το ροδόδεντρο
-κώνειο
-taxus baccata (δέντρο)
5. Παρά την ολιγάρκειά του, ο όνος είναι απαιτητικός στο νερό, το οποίο πρέπει να είναι καθαρό, για να το πιει. Μερικές φορές αρνείται να πιει νερό από το ίδιο δοχείο που έχουν πιει άλλα ζώα ακόμη και όνοι. Η ποσότητα που καταναλώνει είναι 10-25 λίτρα, ημερησίως.

6. Οι όποιες αλλαγές επιχειρηθούν στη δίαιτα του ζώου, θα πρέπει να είναι σταδιακές και να ολοκληρώνονται όχι σε λιγότερο από ένα μήνα.

4. Ασθένειες

Το γαϊδούρι και το άλογο συνδέονται στενά και πολλές από τις προϋποθέσεις που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας τους, είναι παρόμοιες. Ωστόσο, η διάγνωση της ασθένειας στο όνο μπορεί να είναι δύσκολη λόγω της στωικής του φύσης. Νωθρότητα και «κατάθλιψη» μπορεί να είναι τα μόνα συμπτώματα που παρουσιάζονται. Αυτές οι μικρές αλλαγές συμπεριφοράς μπορεί επίσης να συνοδεύεται από ανορεξία. Αυτό σημαίνει, ότι ένας όνος μπορεί να είναι σε προχωρημένα στάδια μιας ασθένειας πριν παρατηρηθεί ή διαγνωσθεί το πρόβλημα. Φυσικά, η «νωθρότητα» δεν αποτελεί ασφαλή ένδειξη ότι το ζώο νοσεί καθώς είναι ζώα εκ φύσεως ήρεμα και υπάρχουν περιπτώσεις που ο αποχωρισμός από ένα άλλο ζώο που έχει συνηθίσει την παρουσία του, να αποτελεί αιτία εκδήλωσης των παραπάνω συμπτωμάτων.

Ποσοστά εμφάνισης ορισμένων κοινών προβλημάτων υγείας σε όνους:

·                 Αόριστα- καμία ανωμαλία στις κλινικές εξετάσεις ή εξετάσεις αίματος - (38%)

·                 Κολικοί (19%)

·                 Υπερλιπιδαιμία (15%)

·                 Προβλήματα οπλής (5%): κυρίως ενδονυχίτιδα (επώδυνη ασθένεια των οπλών)

·                 Νόσος των νεφρών, ασθένεια του αναπνευστικού και  παγκρεατίτιδα (8%)

·                 Διάφορα-αρθρίτιδα, οδοντικά προβλήματα, κατάγματα, απώλεια συντρόφου,

          κλπ -  (10%)

Σε επίπεδο εκτροφής, η παρουσία ειδικευμένου κτηνίατρου είναι φυσικά αναγκαία. Η πρόληψη ωστόσο, όπως σε όλες άλλωστε τις περιπτώσεις των εκτρεφόμενων ζώων, αποτελεί ουσιώδη πρακτική. Έτσι λοιπόν, πρέπει να εφαρμόζονται όλες οι βασικές υγειονομικές απαιτήσεις, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: ένα καθαρό και ασφαλές περιβάλλον, απαλλαγμένο από παράσιτα και με ελεύθερη πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και τροφή. Η διατροφή πρέπει να ακολουθεί πιστά τη φυσιολογία και τις ιδιαίτερες ανάγκες του ζώου, ώστε να αποφεύγονται μεταβολικές ασθένειες. Πρέπει επίσης να ακολουθείται πιστά, το προτεινόμενο από τον κτηνίατρο, πρόγραμμα εμβολιασμών.

5. Στέγαση

Οι σύγχρονες μονάδες εκτροφής όνων αποτελούνται από προστατευμένες σταβλικές εγκαταστάσεις, ταΐστρες, έκταση βόσκησης και απεριόριστη πρόσβαση σε καθαρό νερό. Οι εκμεταλλεύσεις αυτές παρέχουν συνθήκες διαχείρισης που συμβάλουν στην ευημερία των ζώων, όπως σωστός αερισμός, φωτισμός, κατάλληλα υλικά κλινοστρωμνής και εξοπλισμό έκτακτης ανάγκης έναντι κινδύνων όπως πυροσβεστήρες. Με τις κατάλληλες προσαρμογές, μπορούν να χρησιμοποιηθούν κουτιά (boxes) όπως αυτά των αλόγων με συνιστώμενο μέγεθος 3.66m x 3.66m για μεγαλόσωμες φυλές και 3.05m x 3.05m για μέσου μεγέθους φυλές και 4m x 4m για τα εγκυµονούντα θηλυκά.

6. Ηθολογία όνου και διαχείριση

Παρά την εξημέρωσή τους απ’ τους ανθρώπους, οι όνοι εξακολουθούν να είναι το προϊόν της εξέλιξης τους. Οι πρόγονοι του σύγχρονου όνου επέζησαν κυρίως χρησιμοποιώντας τη στρατηγική της φυγής από τα αρπακτικά ζώα. Όμως, εάν ένας όνος δεν έχει την επιλογή της φυγής και η ζωή του κινδυνεύει, θα αναγκαστεί να πολεμήσει και αυτό σημαίνει «κλοτσιές και δάγκωμα». Οι σύγχρονοι όνοι έχουν τα ίδια ένστικτα επιβίωσης παρά την εξημέρωσή  τους και τα άτομα που τα χειρίζονται θα πρέπει να το λάβουν σοβαρά υπόψη τους.

Το βασικό χαρακτηριστικό του όνου είναι η κοινωνικότητά του και οι δεσμοί που αναπτύσσει όχι μόνο με ζώα του είδους του αλλά και με σκυλιά,  πρόβατα και φυσικά με τα άτομα που το φροντίζουν. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα ζώα αυτά εκδηλώνουν το «άγχος του χωρισμού» στην περίπτωση που ένας σύντροφός του απομακρυνθεί ή πεθάνει. Στη δεύτερη περίπτωση, υιοθετείται η πρακτική να αφήνεται το σώμα του νεκρού συντρόφου κοντά του, για τουλάχιστον μία ώρα, ούτως ώστε να αντιμετωπίσει την απώλεια πιο γρήγορα και να αποφευχθούν τα συνωδά συμπτώματα του «άγχους» που οδηγούν μέχρι και τη διακοπή λήψης τροφής.

Οι όνοι δεν έχουν ανεπτυγμένη την αίσθηση της οσμής και αναγνωρίζονται μεταξύ τους μυρίζοντας το ένα την ανάσα του άλλου. Όταν λοιπόν εισάγεται ένα καινούργιο ζώο σε μια μονάδα, προτρέπεται να αγγίξει τη μύτη του με τα άλλα ζώα, προκειμένου σύντομα και ομαλά να ενταχθεί στο σύνολο.

Οι όνοι έχουν πολύπλοκες μεθόδους επικοινωνίας. Η «γλώσσα του σώματος» του όνου είναι η κύρια μέθοδος επικοινωνίας του και τη χρησιμοποιεί, όσο και εμείς οι άνθρωποι την ομιλία, για να επικοινωνήσει τις σκέψεις και τους φόβους του. Οι όνοι χρησιμοποιούν το σώμα τους, για να εκφράσουν τα συναισθήματα τους. Το κλειδί για τον χειρισμό των όνων είναι η κατανόηση ότι πάντα υπάρχει ένας λόγος για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά του. Υπάρχουν διαφορές στη συμπεριφορά ανάμεσα στα φύλα. Για παράδειγμα,  τα ώριμα αρσενικά από τη φύση τους είναι εξαιρετικά απρόβλεπτα, ειδικά εάν υπάρχει κοντά τους ένα θηλυκό. Τα ευνουχισμένα αρσενικά κάνουν πολύ φασαρία ενώ τα θηλυκά στην εποχή του οίστρου είναι πολύ ευαίσθητα και απαιτείται προσοχή στο τρόπο χειρισμού τους.

Για τις ανάγκες της καθημερινής φροντίδας τους σε συνθήκες εκτροφής, τα ζώα πρέπει να πιάνονται και να δένονται. Έχοντας επίγνωση της «γλώσσας του σώματος», οι όνοι αντιλαμβάνονται από τη στάση του σώματος και τη θέση στο οπτικό του πεδίο εάν αυτός που το πλησιάζει έχει φιλικές διαθέσεις ή αποτελεί απειλή. Είναι χρήσιμη πρακτική να αφήνεται το ζώο να πλησιάσει τον άνθρωπο που το χειρίζεται, με τη δική του θέληση.

Με βάση την ηθολογία του όνου, προτείνονται διάφορες πρακτικές χειρισμού τους. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι η διάθεση ποιοτικού χρόνου κοντά στα ζώα, αποτελεί τη βασική πρακτική που πρέπει να ακολουθείται από τους εκτροφείς.

Εκτροφή όνων για γαλακτοπαραγωγή.

Ιστορικά, ο όνος χρησιμοποιείται ως ζώο φορτίου, έλξης και ιππασίας ή απλώς ως κατοικίδιο.  Τα τελευταία όμως χρόνια, εκτρέφεται και για το γάλα του.

Η γαλακτοπαραγωγική εκτροφή όνων, βρίσκεται στα σπάργανα και μόνο ένας περιορισμένος αριθμός μονάδων υπάρχουν παγκοσμίως. Στην Ευρώπη, υπάρχουν εκτροφές στην Ιταλία, το Βέλγιο τη Γαλλία τη Σερβία, την Ουγγαρία, την Κροατία, την Ολλανδία και την Ελλάδα. Εκτός Ευρώπης, η Κίνα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή γάλακτος, καθώς και τον μεγαλύτερο πληθυσμό ζώων, που φτάνει τα 8 εκατομμύρια και ακολουθείται από το Πακιστάν και την Αιθιοπία ενώ όνοι εκτρέφονται για παραγωγή γάλακτος και στη Μογγολία, Καζακστάν, Κιργιστάν και το Τατζικιστάν.

Το γάλα του όνου και τα οφέλη του.

Το γάλα είναι η πρώτη τροφή που καταναλώνουν τα θηλαστικά. Πέραν της εκπλήρωσης των βασικών διατροφικών απαιτήσεων του νεογνού, το γάλα συμβάλει σε διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας (ανοσοσφαιρίνες και αντιβακτηριακοί παράγοντες), την φυσιολογική λειτουργία της πέψης (ένζυμα και αναστολείς ενζύμων) την ανάπτυξη (αυξητικοί παράγοντες, ορμόνες) κλπ. Το γάλα λοιπόν, έχει

θεμελιώδη σημασία κυρίως για τα νεογνά.

Όταν όμως μια μητέρα δεν μπορεί να θηλάσει, ή επιλέγει να μην θηλάσει, η χρήση υποκατάστατων γάλακτος πρέπει να εξασφαλίζει τις διατροφικές ανάγκες και την υγεία  του βρέφους. Παρόλο που τα υποκατάστατα γάλακτος μιμούνται σε μεγάλο βαθμό το μητρικό γάλα, πολλές μελέτες δείχνουν ότι τα νεογνά που καταναλώνουν υποκατάστατα γάλακτος δείχνουν χαμηλότερη ανταπόκριση σε μολύνσεις και εμφανίζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό διάφορα σύνδρομα υπερευαισθησίας (έκζεμα ή ατοπικὴ δερματίτιδα, βρογχικὸ άσθμα κλπ).

Σε πολλές περιοχές του κόσμου, ως υποκατάστατο του ανθρώπινου γάλακτος, χρησιμοποιείται και το αγελαδινό γάλα. Πολλές μελέτες όμως έχουν δείξει, πως η κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος μπορεί να οδηγήσει σε ανώμαλη ανοσολογική απόκριση  στα πολύ μικρά παιδιά. Έχει βρεθεί ότι το αγελαδινό γάλα περιέχει τουλάχιστον 20 πρωτεΐνες που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις.

Τα τελευταία χρόνια πολλές μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί, προκειμένου να βρεθεί το καλύτερο φυσικό υποκατάστατο του ανθρώπινου γάλακτος από μη μηρυκαστικά ζώα. Το γάλα του όνου έχει με επιτυχία χρησιμοποιηθεί σε κλινικές μελέτες σε παιδιά με αλλεργία στο γάλα αγελάδας και διαπιστώθηκε ότι παρέχει διατροφική επάρκεια, καλή γευστικότητα και σε πολύ μεγάλο ποσοστό χωρίς να δημιουργεί ανοσολογικές ανωμαλίες.  Μια πρόσφατη κλινική μελέτη επιβεβαίωσε ότι η διατροφή με γάλα όνου είναι μια ασφαλής και έγκυρη θεραπεία ακόμη και για πιο περίπλοκες περιπτώσεις πολλαπλής τροφικής δυσανεξίας.

Εκτός όμως από τη χρήση του ως υποκατάστατο βρεφικού γάλακτος, μερικοί ερευνητές έχουν αναφέρει ότι το γάλα του όνου έχει επίδραση στη διαδικασία οστεογένεσης, στη θεραπεία της αρτηριοσκλήρωσης, στην αποκατάσταση των ασθενών με στεφανιαία νόσο ή πρόωρη γήρανση, σε υποχοληστερολαιμικές δίαιτες στην αντιμετώπιση της ψωρίασης κλπ. Επίσης, η ανοσοσφαιρίνη (IgE) που υπάρχει στο γάλα των όνων μπορεί να είναι το κλειδί για την θεραπεία του AIDS και της φυματίωσης., σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε από Ινδούς επιστήμονες.

Τα τελευταία χρόνια, πολλοί στρέφονται στο γάλα του όνου και για καλλυντική χρήση γιατί πιστεύεται ότι σβήνει τις ρυτίδες στο πρόσωπο, καθιστά το δέρμα πιο ευαίσθητο, και διατηρεί την λευκότητα του.

Σύνθεση γάλακτος γαϊδούρας.

Το γάλα του όνου, μαζί με το γάλα φοράδας, είναι από τα πιο κοντινά από άποψη σύνθεσης στο μητρικό γάλα, σε αναλογίες και ιδίως στη χαμηλή περιεκτικότητα λιπιδίων και στα υψηλά ποσοστά λακτόζης. Το γάλα του όνου είναι σχετικά φτωχό σε πρωτεΐνες και λίπος αλλά πλούσιο σε λακτόζη. Η περιεκτικότητα σε καζεΐνη (ως αναλογία πρωτεϊνών ορού γάλακτος) είναι ενδιάμεση μεταξύ του μητρικού γάλακτος και του αγελαδινού. Τα επίπεδα μετάλλων είναι παρόμοια με εκείνα του ανθρώπινου γάλακτος.

Η εκτροφή όνου στην Ελλάδα.

Η εκτροφή όνου στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμη σε πολύ πρώιμα στάδια. Υπάρχουν περίπου 20 – 25 οργανωμένες εκτροφές, με μέσο πληθυσμό 25 – 30 ζώα (εξαίρεση 4 εκτροφές με περισσότερα από 50 ζώα), ενώ η συνολική ποσότητα του παραγόμενου γάλακτος είναι άγνωστη.

Οι παραγωγικοί στόχοι της εκτροφής όνων σε αριθμούς

Γάλα

Ο κύριος στόχος της εκτροφής όνων είναι η παραγωγή γάλακτος. Η ποσότητα εμπορεύσιμου γάλακτος κατά τη διάρκεια μιας γαλακτικής περιόδου δε ξεπερνά τα 30-35 λίτρα ανά ζώο. Οι χονδρικές τιμές του γάλακτος παρουσιάζουν μεγάλη διακύμανση (28 – 80 €/λίτρο) και το γάλα κατευθύνεται κυρίως στη βιομηχανία καλλυντικών.

Τυρί

Από το γάλα του όνου μπορεί επίσης να παραχθεί το τυρί με την ονομασία pule. Για την παραγωγή 1kg τυριού pule απαιτούνται περίπου 25 λίτρα γάλακτος όνου. Ως εκ τούτου, η ετήσια παραγόμενη ποσότητα τυριού pule από κάθε όνο μέσης γαλακτοπαραγωγικής

ικανότητας κυμαίνεται γύρω στα 1,2kg. Ωστόσο, η περιορισμένη αυτή παραγωγικότητα αντισταθμίζεται από την εξαιρετικά υψηλή τιμή πώλησής του (περίπου 1.000 €/κιλό).

Κρέας

Το κρέας του όνου έχει χρωματισμό ελαφρά σκούρο έως σκούρο κόκκινο, ελαφριά χαρακτηριστική οσμή και καλό άρωμα, είναι μέτρια χυμώδες και μαλακό. Σε συγκριτικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε προϊόντα που παρασκευάστηκαν από κρέας όνου και σε αντίστοιχα από κρέας βοοειδών, διαπιστώθηκε ότι τα προϊόντα από κρέας όνου έχουν χαμηλότερα επίπεδα κορεσμένων λιπαρών οξέων, υψηλότερα επίπεδα πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και γενικά καλύτερους θρεπτικούς δείκτες. 

Η απόδοση σε σφάγιο κυμαίνεται ανάλογα με την ηλικία (κατά μ.ο. 57% περίπου). Η μέση περιεκτικότητα του κρέατος όνου σε υγρασία και πρωτεΐνη είναι περίπου 71,8 και 57,4%, αντίστοιχα.

Προοπτικές της εκτροφής όνου στην Ελλάδα

Η απόφαση για την αξιοποίηση του γάλακτος ιπποειδών με αριθµ. 314/15074 (ΦΕΚ 363/17.02.2014), αποτελεί μια θεσμική αρχή για την προώθηση και αξιοποίηση της γαλακτοπαραγωγικής ονοτροφίας στην Ελλάδα. Ωστόσο, απομένουν πολλά ακόμα θεσμικά εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν προκειμένου να ολοκληρωθεί η προσπάθεια ανάδειξης του κλάδου στη χώρα μας.

Όπως σε κάθε παραγωγικό κλάδο, έτσι και στον υπανάπτυξη κλάδο της ονοτροφίας απαιτείται σχεδιασμός σε βάθος χρόνου και συστηματική συνεργασία κράτους και ιδιωτών. Η ανάπτυξη τεχνογνωσίας σε θέματα εκτροφής, χειρισμού του προϊόντος και τυποποίησή του θα προσδώσει προστιθέμενη εμπορική αξία στα προϊόντα της ονοτροφίας και θα εξασφαλίσει βιωσιμότητα στο κλάδο.

Αξίζει να αναφερθεί η πρωτοποριακή µέθοδο ξήρανσης που ανέπτυξε το Εργαστήριο Μηχανικής Τροφίµων του ΤΕΙ Θεσσαλίας, για τη μετατροπή του γάλακτος γαϊδούρας σε σκόνη. Ανάλογες προσπάθειες θα πρέπει να αναληφθούν τόσο από εργαστήρια πανεπιστημίων και τεχνολογικών ιδρυμάτων όσο και από ερευνητικά κέντρα, για την ανάπτυξη της τεχνογνωσίας και την ενσωμάτωσή της στο κλάδο.

Αντί για επίλογο

Έχουμε ακούσει και διαβάσει κατά καιρούς για «χρυσοφόρες» επιχειρήσεις στον αγροτικό τομέα. Αδαής δημοσιογράφοι και διάφοροι «συγγραφείς» του ιστοχώρου , προκειμένου να πουλήσουν το δικό τους προϊόν  – την είδηση – οι πρώτοι, λόγω της  της ασχετοσύνης και της προχειρότητας οι δεύτεροι, επιδίδονται σε αναληθείς ή νοθευμένες αναφορές σχετικές με αγροτικά θέματα, οι οποίες δυστυχώς εγκλωβίζουν χιλιάδες συμπολίτες μας – αγρότες ή μη – σε λαθεμένες και επικίνδυνες επιλογές. Σας θυμίζω τις περιπτώσεις με τους στρουθοκάμηλους, την καλλιέργεια της Ροδιάς και πιο πρόσφατα τις «χρυσοφόρες» καλλιέργειες των superfoods. Η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται τα τελευταία χρόνια και με την εκτροφή όνων και το γάλα γαϊδάρου. Προσπαθώντας να βρω όσο πιο τεκμηριωμένα στοιχεία για τη συγγραφή αυτού του άρθρου, περιηγήθηκα στο διαδίκτυο και ανακάλυψα πολλούς τίτλους άρθρων με χαρακτηριστικό αυτόν: «Γάλα γαιδάρου προς 100 Ευρώ το λίτρο και με επιδότηση (... κι εμείς ακόμα καθόμαστε???)».  Γι αυτούς λοιπόν που ψάχνουν το εύκολο και γρήγορο κέρδος, ο αγροτικός τομέας πρέπει να αποκλειστεί από τις επιλογές τους. Η ενασχόληση με τον  αγροτικό τομέα είναι μια κοπιώδης, επίπονη και απαιτητική εργασία και στις περιπτώσεις νέων και ελπιδοφόρων κλάδων, εξαιρετικά υψηλού ρίσκου λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας, εξασφάλιση διάθεσης των προϊόντων κλπ..

Το κράτος λοιπόν, οφείλει να θωρακίσει θεσμικά την προσπάθεια ανάπτυξης αυτού του κλάδου, να ενθαρρύνει ερευνητικές προσπάθειες και να εξασφαλίσει την έγκυρη ενημέρωση των ενδιαφερομένων μέσω των Δ.Α.Ο.Κ. των Περιφερειών και με όποιο άλλο πρόσφορο μέσο κρίνεται χρήσιμο. Από την άλλη, όσοι σκοπεύουν να ασχοληθούν επαγγελματικά με τον τομέα της εκτροφής όνων, θα πρέπει να μελετήσουν προσεκτικά κάθε τους βήμα και να αντιμετωπίσουν με επαγγελματισμό κάθε τους προσπάθεια. Σε κάθε περίπτωση, ο κλάδος της ονοτροφίας, με όραμα και προσεκτικό σχεδιασμό, μπορεί να παρουσιάσει ελπιδοφόρες προοπτικές ανάπτυξης στη χώρα μας.

Πηγές:

Donkey milk production: state of the art, Paolo Polidori1, Daniela Beghelli, Pierluigi Mariani1, Silvia Vincenzetti
1Dipartimento di Scienze Ambientali, Università di Camerino, Italy Dipartimento di Scienze Morfologiche e Biochimiche Comparate, Università di Camerino, Italy

Improving donkey utilisation and management, Report of the international ATNESA workshop held 5-9 May 1997, Debre Zeit, Ethiopia

Donkey Husbandry and Production Systems, Félix Meutchieye, Nfor Napoleon Kwalar & Rose Armelle Florence Nyock.

Donkey Fact Sheet, The Dick Vet Equine Practice Easter Bush Veterinary Centre.

Animal Welfare Guidelines for Horses, Ponies and Donkeys, The Secretary Farm Animal Welfare Advisory Council
Animal Health and Welfare Division Agriculture House, Dublin.

Code of Practice for the Welfare of Horses, Ponies, Donkeys and their Hybrids, Department for Environment, Food and Rural Affairs, London.

REPRODUCTION IN DONKEYS, Stephen R. Purdy, DVM, Department of Veterinary and Animal Science, University of Massachusetts, Amherst, MA

Composition and characteristics of ass’s milk1 Elisabetta SALIMEIa*, Francesco FANTUZb, Raffaele COPPOLAc,
Biagina CHIOFALOd, Paolo POLIDORIb, Giorgio VARISCOe, Anim. Res. 53 (2004) 67–78

Nutritional properties and consumer evaluation of donkey bresaola and salami: Comparison with conventional products, R. Marino , M. Albenzio, A. della Malva, A. Muscio, A. Sevi, Dipartimento di Scienze Agrarie, degli Alimenti e dell'Ambiente, University of Foggia, Via Napoli, 25, 71121 Foggia, Italy 

A Review of the Literature Examining the Benefits and Challenges, Incidence and Duration, and Barriers to Breastfeeding in Preterm Infants, Jennifer Callen, RNC, MSC, Janet Pinelli, RNC, MSCN, DNS,  Adv Neonatal Care. 2005;5(2):72-88. 

ΤΟ ΓΑΛΑ ΓΑΪΔΟΥΡΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΣΜΗΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗ, ΑΛΙΚΗ ΜΩΥΣΙΔΟΥ, Πτυχιακή Εργασία, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΣΕΥΠ, ΤΜΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΗΤΟΛΟΓΙΑΣ.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΟΝΟΥ, ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ-ΑΓΓΕΛΙΚΗ, Πτυχιακή Μελέτη, ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ.

http://www.dailymail.co.uk/

http://www.agronews.gr/news/companies/arthro/123615/kruvei-anifora-to-gaidourogalo/#sthash.jKn2Arr7.dpuf

http://www.gaiapedia.gr/gaiapedia/index.php

http://www.thedonkeysanctuary.org.uk/