H παγκόσμια βιομηχανία σπόρων

Εισαγωγή

Οι πρωταγωνιστές της παγκόσμιας βιομηχανίας σπόρων γκρινιάζουν για τα “παραθυράκια” του συστήματος προστασίας των φυτικών ποικιλιών, το οποίο αναπτύχθηκε από τους ίδιους στη δεκαετία του 1960 ως εναλλακτική λύση για τις πατέντες. Οι Ευρωπαίοι θέλουν να καταργήσουν το περιορισμένο δικαίωμα που έχουν ακόμα οι αγρότες να φυλάσσουν τους σπόρους τους. Οι Αμερικανοί θέλουν να περιορίσουν την εξαίρεση που επιτρέπει στους βελτιωτές φυτών να χρησιμοποιούν ελεύθερα και για ερευνητικούς σκοπούς τις εμπορικές ποικιλίες  άλλων βελτιωτών φυτών. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που επιχειρείται είναι να περιορίσουν τον ανταγωνισμό και να πολλαπλασιάσουν τα κέρδη. Βραχυπρόθεσμα, τα θύματα θα είναι οι αγρότες οι οποίοι πιθανότατα θα καταλήξουν να πληρώνουν ένα επιπρόσθετο ποσό 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως σε μεγάλες εταιρείες παραγωγής σπόρων. Αλλά μακροπρόθεσμα όλοι θα βγούμε χαμένοι από τον αυξανόμενο έλεγχο των διατροφικών μας συστημάτων από τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες

Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για τους σπόρους και λοιπό πολλαπλασιαστικό υλικό είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο, το οποίο δεν έπαιξε κανένα ρόλο στην εγκαθίδρυση και τη ραγδαία επέκταση της βιομηχανίας σπόρων κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα.

Μόνο αφότου είχε ήδη εγκαθιδρύσει την κυριαρχία της, η βιομηχανία σπόρων μπόρεσε να πετύχει την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, πρώτα μέσω των κανονισμών της UPOV (Διεθνής Ένωση για την Προστασία των Νέων Ποικιλιών Φυτών) για την προστασία των φυτικών ποικιλιών και λίγο αργότερα επίσης μέσω των βιομηχανικών πατέντων. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ως μια μεγάλη και καθιερωμένη βιομηχανία, είχε πλέον αρκετή ισχύ επιρροής σε κυβερνήσεις, πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που είχε όταν ιδρύθηκε, κατά τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα.

Η βιομηχανία σπόρων χρησιμοποίησε μια σειρά διαφορετικών μηχανισμών για να μειώσει τον ανταγωνισμό από τους παραδοσιακούς σπόρους των αγροτών,

1.  κάνοντας υποχρεωτική την πιστοποίηση των σπόρων και θέτοντας εκτός νόμου το εμπόριο των μη πιστοποιημένων σπόρων, οι κυβερνήσεις υποστήριξαν έμμεσα τους εμπορικούς σπόρους σε βάρος των παραδοσιακών συστημάτων ανταλλαγής σπόρων

2.  καθιερώνοντας το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το σήμα κατατεθέν ο δημιουργός της ποικιλίας και

3.  πολιτικές δανειακής στήριξης της γεωργίας που χρησιμοποιούνται εδώ και καιρό για να αναγκάσουν τους αγρότες να χρησιμοποιούν πιστοποιημένους σπόρους. Με άλλα λόγια, εάν ένας αγρότης δεν χρησιμοποιεί τις εμπορικές ποικιλίες που έχουν εγκριθεί από την κυβέρνηση, διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να μην μπορέσει να πάρει δάνεια με επιδοτούμενο επιτόκιο και να μην μπορέσει να εξασφαλίσει την ασφάλιση της συγκομιδής του και τις άμεσες πληρωμές στα πλαίσια της ενίσχυσης του γεωργικού εισοδήματος.

Στη συνέχεια, οι υβριδικές ποικιλίες έγιναν ένα εργαλείο για να εξαναγκαστούν οι αγρότες να αγοράζουν νέους σπόρους κάθε χρόνο. Οι αγρότες δεν έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγουν τους υβριδικούς σπόρους στα χωράφια τους, διότι η αναπαραγωγή απαιτεί δύο διαφορετικές γονικές σειρές, των οποίων η ταυτότητα παραμένει μυστική και προστατεύεται αυστηρά από την επιχείρηση πώλησης σπόρων ως απόρρητη. Μεταξύ 1930 και 1960, το σύνολο της σημαντικότερης παραδοσιακής καλλιέργειας στις Ηνωμένες Πολιτείες- το καλαμπόκι- αντικαταστάθηκε βαθμιαία από σπόρους υβριδίων. Παρότι η επίσημη αιτιολόγηση ήταν η εξασφάλιση της εταίρωσης (αύξηση της απόδοσης), ο πραγματικός λόγος ήταν ουσιαστικά η παγίωση του μονοπωλίου.

 

Στην περίπτωση των πνευματικών δικαιωμάτων σε Γενετικά Τροποποιημένους Σπόρους γίνεται προσπάθεια από τη βιομηχανία σπόρων, δημιουργίας γενετικής στειρότητας (Terminator), δηλαδή να είναι στείροι οι σπόροι της επόμενης γενιάς άρα να μην μπορούν να ξανασπαρούν. Παρόμοιο τεχνολογικό όπλο της βιομηχανίας είναι και η «Τεχνολογία Προδοσίας»  (Traitor Technology, Tr T). Η Τεχνολογία Προδοσίας (Tr T) επιτρέπει σε κάποιο γενετικό xαρακτηριστικό ενός φυτού να εμφανίζεται και να εξαφανίζεται όταν κάποια χημική ουσία εφαρμόζεται στο φυτό ή στο σπόρο. Η βιομηχανία ισχυρίζεται ότι οι αγρότες θα μπορούν να ενεργοποιήσουν γενετικά χαρακτηριστικά, όπως η αντίσταση στις ασθένειες, εφαρμόζοντας κάποιο προκαθορισμένο (και αποκλειστικής εκμετάλλευσης από κάποια εταιρεία) χημικό στα φυτά ή στους σπόρους τους. Όμως, η Tr T έχει και άλλες, πολύ πιο ύπουλες διαστάσεις. Μαζί με τους σπόρους της Τ. Τ. έχουν αναπτυχθεί ιδιαιτέρως ανησυχητικές πατέντες που αφορούν σε γενετικά τροποποιημένα φυτά με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, η επανάκτηση της φυσικής αντίστασης των οποίων, σε ζιζάνια και ασθένειες, εξαρτάται από την εφαρμογή κάποιου χημικού.

Μια άλλη διάσταση των ενεργειών της βιομηχανίας σπόρων είναι αυτή της νομικής στειρότητας όπως την χαρακτήρισαν κάποιοι επιστήμονες. Δηλαδή, παρότι οι σπόροι των υβριδίων μπορούν να ξανασπαρούν στις περισσότερες των περιπτώσεων, αν ο καλλιεργητής το επιχειρήσει, κινδυνεύει από δικαστική αγωγή εναντίον του για παραβίαση πατέντας και κλοπή πνευματικών δικαιωμάτων. Μια μεγάλη τέτοια υπόθεση ήταν η υπόθεση Bowman vs Monsanto του Ανώτατου δικαστηρίου των ΗΠΑ το 2013 όπου το δικαστήριο καταδίκασε τον Αγρότη κ. Bowman σε 84.000 δολάρια αποζημίωση στην εταιρεία επειδή χρησιμοποίησε χωρίς την άδειά της σπόρους Σόγιας από προηγούμενη καλλιέργεια. Αντίστοιχο ευρωπαϊκό παράδειγμα με διαφορετική έκβαση, στη Γαλλία, η αγωγή της μεγάλης εταιρίας σπόρων «Baumaux» εναντίον του kokopelli (οργάνωσης που παράγει και πουλά παραδοσιακούς σπόρους βελτιωμένους από αγρότες). Η βασική κατηγορία είναι, ότι αποτελεί αθέμιτο ανταγωνισμό, η πρακτική του kokopelli να διαθέτει προς πώληση παλιές ποικιλίες που δεν είναι γραμμένες σε επίσημο κατάλογο.

Μετά από πρωτόδικη καταδίκη το kokopelli έπρεπε να πληρώσει μεγάλο πρόστιμο για τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Τελικά όμως δικαιώθηκε στο εφετείο.

Η βιομηχανία σπόρων είναι πάντα σε επιφυλακή για νέους νομικούς μηχανισμούς για την ενίσχυση των μονοπωλίων τους, με την εξίσου σταθερή υποστήριξη κυβερνήσεων. Προσπαθούν δηλαδή να ιδιωτικοποιήσουν το σύνολο της διακίνησης αγροτικών σπόρων περιορίζοντας τους παραδοσιακούς σπόρους στις Τράπεζες σπόρων, να επηρεάσουν το μοντέλο της γεωργίας που η κοινωνία επιλέγει για το μέλλον της (εντατική χηµική ή ήπια πολυλειτουργική), αλλά και τα κριτήρια της γενετικής βελτίωσης (το είδος των ποικιλιών που τρώµε).

Η υπεράσπιση της βιοποικιλότητας, της επάρκειας και της ασφάλειας της τροφής μέσα και από την ελευθερία των σπόρων και των φυτών από πατέντες, κινητοποιεί πολύπλευρες δυνάμεις σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Στη Γερµανία υπάρχει η οργάνωση «Η εκστρατεία για την κυριαρχία σε σπόρους» (www.seedsovereignty.org) που είναι πολύ δραστήρια σχετικά µε τη νοµοθεσία και τη διάδοση σπόρων. Στην Αυστρία υπάρχει η «Κιβωτός του Νώε» (www.arche-noah.at) που έχει τράπεζα σπόρων και ευρεία παραγωγή και διάδοση σπόρων έχοντας διασώσει 6.000 είδη. Στη Γαλλία υπάρχει το µαχητικό «kokopelli» (για το οποίο αναφερθήκαμε σε προηγούμενη παράγραφο) που έχει διασώσει 4.000 είδη σπόρων.

Στην Αγγλία υπάρχει το «Seedy Sunday». Στην Ελλάδα, έχουµε το «Πελίτι» (www.peliti.gr), τον «Αιγίλοπα» που ασχολείται µε τα παλιά σιτάρια (www.aegilops.gr, ), το «Αρχιπέλαγος» που διασώζει σπόρους στα νησιά και το δίκτυο νεολαίας «Δρυάδες» που έχει δίκτυο διατηρητέων καθαρών σπόρων σε μπαλκόνια στην Αθήνα αλλά και στην περιφέρεια καθώς και τοπικές προσπάθειες που αυτοοργανώνονται όπως για παράδειγµα στο Βοτανικό κήπο Πετρούπολης και στο νησί της Πάρου. Ωστόσο, αν και αυτές οι μη θεσμικές πρωτοβουλίες των παραπάνω οργανώσεων αποτελούν την προμετωπίδα αντίστασης στην ανερχόμενη επιρροή της βιομηχανίας σπόρων και αγροχημικών στη φυτική αναπαραγωγή, ο ρόλος του πολίτη κρίνεται ιδιαίτερη σημαντικός.

Τι πρέπει να κάνει ο πολίτης; Σε άρθρο, στην εφημερίδα «Αυγή» στις 28.04.2013, η αρθρογράφος⁽¹⁾ αναφέρει:

- Να διεκδικήσει την αλλαγή της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας ώστε να µην υπάρχουν πρακτικά και γραφειοκρατικά εµπόδια στην εµπορική διακίνηση των «σπόρων των αγροτών».

- Στα πλαίσια των νέων συνεταιρισµών παραγωγών-καταναλωτών ο καταναλωτής θα μπορούσε να υποστηρίξει τις «τοπικές» ποικιλίες, όπως συχνά αποκαλούνται τα φυτά που προκύπτουν από παραδοσιακούς σπόρους, ώστε να έχουν κίνητρο οι παραγωγοί να προωθούν την καλλιέργειά τους. Ήδη το δίκκοκο παλαιό σιτάρι έχει εµπορική επιτυχία στην Ελλάδα καθώς είναι γνωστό ότι περιέχει λιγότερη γλουτένη από τις ποικιλίες που διακινεί η βιοµηχανία σπόρων.

- Θα είναι µια πολύ σηµαντική πολιτική πράξη εάν σε οµαδικό και ατοµικό επίπεδο, ξαναµάθουµε να παράγουµε σπόρους για την επόµενη χρονιά. Αυτή ήταν µια εξαιρετικά διαδεδοµένη γνώση στο παρελθόν που σήµερα έχει απόλυτα συρρικνωθεί, γεγονός που βολεύει τη βιοµηχανία σπόρων.

Η επέλαση της βιομηχανίας σπόρων και αγροχημικών προϊόντων έχει σαν αποτέλεσμα να εκτοπιστεί από την καλλιέργεια και να χαθεί ένα μεγάλο μέρος του παραδοσιακού γενετικού υλικού, που µας κληροδότησαν οι προηγούµενες γενιές (γενετική διάβρωση). Στην Ελλάδα, ο βαθμός γενετικής διάβρωσης υπήρξε δραματικός. Εκτιμάται ότι οι εντόπιες αβελτίωτες ποικιλίες σιτηρών αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 1% των καλλιεργούμενων σιτηρών στη χώρα.⁽²⁾ Η Ελλάδα όμως, όχι μόνο διαθέτει φυτογενετικούς πόρους για τη γεωργία αλλά συμπεριλαμβάνεται στις 17 περιοχές της γης που η φυτοποικιλότητα τους έχει παγκόσμια σημασία. ⁽³⁾  Η χώρα, επομένως, έχει κάθε συμφέρον να προστατεύσει και να αξιοποιήσει προς όφελός της το σημαντικό αυτό για τη γεωργική οικονομία και την επιστημονική ανάπτυξη στρατηγικό αγαθό, με το οποίο την προίκισε η φύση και οι γενεές των παραδοσιακών γεωργών που ανάπτυξαν αυτό το γενετικό πλούτο μέσα στους αιώνες και τον διατήρησαν μέχρι τις μέρες μας.

 

  ⁽¹⁾ ΒΑΣΩ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ (µέλος εναλλακτικής κοινότητας «Πελίτι»)  

  ⁽²⁾ Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού

  ⁽³⁾  «Ο Φυτογενετικός Πλούτος και η Αγροτική Παράδοση των Κυκλάδων», Ρ. ΘΑΝΟΠΟΥΛΟΣ)

 Άλλες πηγές:

http://www.grain.org/

http://www.fao.org/

http://www.etcgroup.org/

Η χρήση των εντόμων ως εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης στη διατροφή των ζώων.

Σε προηγούμενο άρθρο μας, παρουσιάσαμε τη «Κάθετη Γεωργία» ως μια εναλλακτική πρόταση στην αντιμετώπιση των αυξανόμενων αναγκών σε τρόφιμα, λόγω της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού.  Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (F.A.O) εκτιμά ότι η αύξηση πληθυσμού και συνεπακόλουθα η αυξημένη ζήτηση για κρέας, θα απαιτήσει 70% περισσότερες ζωοτροφές για την εκτροφή των βοοειδών, μέχρι το 2050 και επιπλέον θα αυξήσει περαιτέρω την πίεση στα αποθέματα των αλιευμάτων που, επί του παρόντος, το ένα τρίτο των αποθεμάτων μετατρέπεται σε άλευρο για τη διατροφή των ζώων. «Τα συστατικά των παραδοσιακών ζωοτροφών γίνονται όλο και πιο ακριβά και ειδικά τα ιχθυάλευρα, λόγω της υπερεκμετάλλευσης των ωκεανών,» λέει Huis van Arnold, εντομολόγος στο Πανεπιστήμιο του Wageningen.

Η κτηνοτροφία είναι πόρος «πεινασμένος»: καταλαμβάνει το 75 τοις εκατό του συνόλου των γεωργικών εκτάσεων, συμπεριλαμβανομένων των καλλιεργειών και των βοσκοτόπων, και καταναλώνει 8 τοις εκατό της παγκόσμιας χρήσης νερού, κυρίως για την άρδευση των καλλιεργειών σιτηρών που προορίζονται για ζωοτροφές.

Η χρήση των εντόμων ως εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης στη διατροφή των ζώων.

Τα έντομα αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως μια εξαιρετική εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης για χρήση στις ζωοτροφές. Πολλά είδη εντόμων είναι ιδιαίτερα θρεπτικά και η παραγωγή τους έχει μικρότερη περιβαλλοντική επίδραση σε σύγκριση με τις παραδοσιακές πηγές πρωτεΐνης για ζωοτροφές.

Τα άλευρα εντόμων όπως των προνυμφών της μαύρης στρατιωτόμυγας (Hermetia illucens) και της οικιακής μύγας (Musca domestica), των νυμφών του σκαθαριού Tenebrio molitor, των τριζονιών, των ακριδών και των μεταξοσκωλήκων έχουν υψηλά επίπεδα ακατέργαστων πρωτεϊνών (CP) (παρόμοιου μεγέθους με αυτές του σογιάλευρου και των ιχθυάλευρων) και λιπιδίων. Το προφίλ των αμινοξέων τους είναι καλό και η πεπτικότητα των πρωτεϊνών υψηλή. Σύμφωνα με μελέτες, τα άλευρα εντόμων μπορούν  να υποκαταστήσουν το 25-100% του σογιάλευρου και των ιχθυάλευρων στη διατροφή των ζώων, ανάλογα με τα είδη των εντόμων που περιέχονται στα άλευρα και τα είδη των ζώων για τα οποία προορίζονται.

Ανασκοπήσεις (reviews) εκατοντάδων μελετών παγκοσμίως, έδειξαν ότι τα άλευρα εντόμων  περιέχουν 42 έως 63 τοις εκατό πρωτεΐνες και μέχρι το 36 τοις εκατό σε έλαια. Ενδεικτικά, παραθέτουμε πίνακες με τη χημική σύσταση και τη περιεκτικότητα σε μακροστοιχεία του αλεύρου της οικιακής μύγας ⁽¹⁾ 

 (1) Animal Feed Science and Technology

State-of-the-art on use of insects as animal feed

Harinder P.S. Makkar , Gilles Tran, Valérie Heuzé, Philippe Ankers

Για τις ζωοτροφές που απαιτείται χαμηλή περιεκτικότητα σε έλαια, οι πλεονάζουσες ποσότητες ελαίων που περιέχονται στα άλευρα εντόμων θα μπορούσαν να εξαχθούν  και να χρησιμοποιηθούν για διάφορες εφαρμογές, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής βιοντίζελ.

Παράγοντες που περιορίζουν τη χρήση στη κτηνοτροφία και στις ιχθυοκαλλιέργειες με άλευρα εντόμων.

Μερικά άλευρα εντόμων δεν περιέχουν όλα τα θρεπτικά συστατικά σε επαρκείς ποσότητες που απαιτούνται από την κτηνοτροφία. Για παράδειγμα, το ασβέστιο, που απαιτείται στην εκτροφή γαλακτοπαραγωγών ζώων και ωοπαραγωγών ορνίθων. Απαραίτητα αμινοξέα όπως η λυσίνη και η μεθειονίνη είναι ελλιπείς σε κάποια άλευρα εντόμων.

Επομένως, συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά θα πρέπει να προστεθούν στην τροφή στην οποία έχουν ενσωματωθεί άλευρα εντόμων προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στη κτηνοτροφία ή τις ιχθυοκαλλιέργειες. Εναλλακτικά, ένα γεύμα «ιδανικό» για τη διατροφή των ζώων μπορεί να παρασκευαστεί με ανάμειξη αλεύρων από διαφορετικά είδη εντόμων.

Ένα άλλο σημαντικό θέμα που θα προκύψει από την ευρεία χρήση αλεύρων εντόμων είναι η μόλυνση των ζωοτροφών με παθογόνα, φυτοφάρμακα, μυκοτοξίνες ή βαρέα μέταλλα όπως μόλυβδο. Επομένως, θα αποτελέσει επιτακτική ανάγκη η δημιουργία ειδικών πρωτοκόλλων παραγωγής αυτών των αλεύρων καθώς και σχετική νομοθεσία παρακολούθησης και ελέγχου της βιομηχανικής παραγωγής τους.

Σήμερα, η χρήση αλεύρων από έντομα στην κτηνοτροφία και τις ιχθυοκαλλιέργειες απαγορεύεται. Ωστόσο, γίνονται προσπάθειες από αρκετές κυβερνήσεις χωρών της Ε.Ε.  και ενδιαφερόμενους παραγωγούς (International Platform of Insects for Food and Feed (IPIFF)) να αλλάξει η ευρωπαϊκή νομοθεσία προς την κατεύθυνση της παραγωγής και χρήσης εντόμων ως εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης. Αν σκεφτεί κανείς ότι σύμφωνα με υπολογισμούς, ο τομέας αυτός θα αποκτήσει στη Βρετανία αξία 230 εκατ. Λιρών μέσα σε 15 μόλις χρόνια (New Nutrition Business), η νομοθετική παρέμβαση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης μοιάζει σχεδόν βέβαιη.

Τέλος, σημαντική για την προοπτική εξάπλωσης της χρήσης αυτής της εναλλακτικής πηγής πρωτεϊνών θεωρείται και η άποψη των καταναλωτών. Πως θα αντιδρούσαν οι καταναλωτές, κυρίως δυτικών χωρών, στην ιδέα ότι θα καταναλώνουν κρέας ή γαλακτοκομικά προϊόντα που θα προέρχονται από ζώα που ταΐζονται με έντομα;

Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 71 χώρες και 1.300 καταναλωτές, η συντριπτική τους πλειοψηφία (88,2%) πίστευε ότι περισσότερες πληροφορίες πρέπει να γίνουν γνωστές για τη χρήση των εντόμων ως πηγή τροφής για τα ζώα και τους ανθρώπους. Και ενώ το 66% πίστευε ότι οι προνύμφες της μύγας θα μπορούσαν να είναι κατάλληλη πηγή πρωτεϊνών για χρήση στις ζωοτροφές, περισσότερο από τους μισούς ερωτηθέντες (52,4%)  δήλωσαν πως δεν θα κατανάλωναν ψάρι, κοτόπουλο ή χοιρινό που ταΐστηκε με πρωτεΐνες εντόμων.

Η ιδέα των εντόμων ως εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης έχει όλο και πιο μεγαλύτερη απήχηση παγκοσμίως και είναι πλέον στην ημερήσια διάταξη πολλών ευρωπαϊκών αρχών. Ωστόσο, περισσότερη έρευνα πρέπει να πραγματοποιηθεί προκειμένου να δοθούν απαντήσεις σε θέματα παραγωγής και χρήσης των εντόμων στη ζωική παραγωγή. Με τη νομοθεσία της Ε.Ε. να ενδέχεται να αλλάξει, μπορεί να είναι μόνο θέμα χρόνου πριν τα έντομα  χρησιμοποιηθούν ως εναλλακτική πηγή πρωτεϊνών  για τη διατροφή των ζώων όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Μηχανική εξαγωγή πατάτας (video)

Αγροτική τεχνολογία: ένα χρήσιμο εργαλείο.

Η Κάθετη Γεωργία

Το έτος 2050, σχεδόν 80% του πληθυσμού της γης θα κατοικούν στα αστικά κέντρα. Εφαρμόζοντας τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις για τις σημερινές δημογραφικές τάσεις, ο ανθρώπινος πληθυσμός θα αυξηθεί στο μεσοδιάστημα κατά περίπου 3 δισεκατομμύρια. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, θα απαιτηθεί επιπλέον αρόσιμη γη που θα ξεπερνά κατά 20% την έκταση της Βραζιλίας ώστε να παραχθούν οι αναγκαίες ποσότητες τροφίμων ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες από την αύξηση του πληθυσμού, αν οι παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές συνεχίζουν με τη μορφή που είναι σήμερα. Επί του παρόντος, σε όλο τον κόσμο, πάνω από 80% της γης που είναι κατάλληλη για την αύξηση των καλλιεργειών είναι σε χρήση (πηγές: FAO και η NASA). Ιστορικά, περίπου 15%  έχουν χρησιμοποιηθεί για την εναπόθεση  αποβλήτων.

Τι μπορεί να γίνει για να αποφευχθεί αυτή η επικείμενη καταστροφή;

Μια πιθανή λύση: η Κάθετη Γεωργία.

Κάθετη γεωργία είναι η πρακτική της καλλιέργειας των φυτών μέσα σε πολυώροφα θερμοκήπια  ή σε χώρους με κάθετα κεκλιμένες επιφάνειες. Η σύγχρονη αντίληψη της κάθετης καλλιέργειας χρησιμοποιεί τεχνικές παρόμοιες με τα γυάλινα θερμοκήπια, όπου το φυσικό φως του ήλιου συμπληρώνεται με τεχνητό φωτισμό. Ένας ουρανοξύστης-θερμοκήπιο με ύψος 250 μέτρα μπορεί να διαθέτει καλλιεργήσιμη επιφάνεια μεγαλύτερη από 750.000 τ.μ. Ο όγκος των γεωργικών προϊόντων που θα μπορούσαν να παραχθούν είναι αντίστοιχος με αυτή που θα προέκυπτε από 4.000 στρέμματα καλλιεργούμενου εδάφους.

Η πρωτοπόρος εταιρία στο χώρο της κάθετης παραγωγής φυτών «ECOPIA® Farms», η οποία εδρεύει στο San Francisco, παράγει τα προϊόντα της χρησιμοποιώντας 97% λιγότερο νερό και  95% λιγότερη έκταση σε σχέση με τις αντίστοιχες συμβατικές καλλιέργειες, τουλάχιστον όπως η ίδια ισχυρίζεται. ⁽¹⁾  Μια άλλη εταιρία κάθετης παραγωγής γεωργικών προϊόντων, η «FarmedHere®», με έδρα το Chicago, στην επίσημη ιστοσελίδα της γράφει: «Η παραγωγή της FarmedHere καλλιεργείται σε εσωτερικούς χώρους σε αστικές υποδομές, μακριά από έντομα, ασθένειες, φυτοφάρμακα και καιρικές συνθήκες που επηρεάζουν τις περισσότερες συμβατικές καλλιέργειες σήμερα. Η τεχνολογία της κάθετης καλλιέργειας που χρησιμοποιούμε και των μεθόδων τοπικής διανομής, μειώνουν την κατανάλωση ενέργειας, το χρόνο μεταφοράς και το κόστος παρά πολύ, καθιστώντας αυτό το πρότυπο έναν από τους πιο βιώσιμους τρόπους που εξασφαλίσουν προσβασιμότητα σε φρέσκο, υγιεινό προϊόν, παραγόμενο σε κέντρα των πόλεων, σε κάθε εποχή. Κατά μέσο όρο, ένα κεφάλι  μαρουλιού ταξιδεύει 1.200 μίλια για να φθάσει το πιάτο σας, τα φυτά μας, ταξιδεύουν μόλις κατά πλάτος της πόλης του Σικάγο, και αυτός είναι ο λόγος  που είναι τα πιο φρέσκα.»  

Εκτός από τις high – tech εταιρίες κάθετης παραγωγής γεωργικών προϊόντων, ο εν λόγω τρόπος παραγωγής υιοθετείται  από όλο και περισσότερους ευκατάστατους πολίτες της Κίνας, οι οποίοι δεν εμπιστεύονται τα προϊόντα που αγοράζουν στα super markets και παράγουν μόνοι τους, σε μικρές εξοχικές εκτάσεις (dachas), τα αγροτικά προϊόντα που καταναλώνουν.

Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθετης γεωργίας.

Πλεονεκτήματα:

·        Δεν εμφανίζονται προβλήματα που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες (ξηρασίες, πλημμύρες ή παράσιτα δεν θα μπορούσαν να επηρεάσουν ένα κάθετο θερμοκήπιο).

·        Όλα τα τρόφιμα είναι βιολογικής καλλιέργειας, (όταν τα παράσιτα και οι καιρικές συνθήκες δεν είναι ζήτημα, είναι εύκολο να αποφευχθεί η χρήση ζιζανιοκτόνων και φυτοφαρμάκων).

·        Επιτρέπει στις αρόσιμες γαίες να «επιστραφούν» στη φύση, για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων.

·        Μετατρέπει το μαύρο/γκρίζο νερό, σε νερό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί,  με τη χρήση της εξατμοδιαπνοής.

·        Μειώνει το κόστος μεταφοράς των προϊόντων.

Μειονεκτήματα:

·        Η δημιουργία ενός κατακόρυφου αγροκτήματος παίρνει πολύ χρόνο και χρήματα.

·        Η περιορισμένη ποικιλία των φυτών που μπορούν να καλλιεργηθούν, (τα είδη των λαχανικών που είναι σε θέση να αναπτυχθούν στο σύστημα κάθετης γεωργίας είναι προς το παρόν περιορισμένα σε σύγκριση με την παραδοσιακή καλλιέργεια).

·        Σε ένα περιβάλλον ελεύθερο εντόμων, η γονιμοποίηση θα πρέπει να γίνει με το χέρι.

·        Το κόστος της θέρμανσης και φωτισμού.

Με τη πρόοδο της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και της τεχνολογίας γενικότερα, πολλά από τα μειονεκτήματα της εφαρμογής της κάθετης γεωργίας θα αντιμετωπιστούν.

Παρακάτω, μπορείται να δείτε video σύντομης παρουσίασης του θέματος από τον Dickson D. Despommier, ο οποίος θεωρείται ο ''πατέρας" της ιδέας της Κάθετης Γεωργίας. Ο Dickson D. Despommier είναι ομότιμος καθηγητής της μικροβιολογίας και της δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Από το 1971-2009, πραγματοποίησε την έρευνα του στον ενδοκυτταρικό παρασιτισμό και δίδαξε μαθήματα σχετικά με παρασιτικές ασθένειες, ιατρική οικολογία και οικολογία. 

 (1) http://www.ecopiafarms.com/

 

Ο "κυβερνοχώρος" των φυτών.

Είναι γνωστό από έρευνες των τελευταίων δεκαετιών, ότι τα φυτά επικοινωνούν μεταξύ τους, χρησιμοποιώντας ένα δίκτυο που περιλαμβάνει:

1. τη ριζόσφαιρα του φυτού

2. τις πτητικές ουσίες

και 3. τα μυκηλιακά δίκτυα (μυκόρριζα)

Αυτά τα τρία συστήματα συνιστούν ένα είδος «κυβερνοχώρου» των φυτών, μέσω του οποίου τα φυτά ανταλλάσσουν πληροφορίες.

Το 1983, δύο επιστήμονες, οι  Jack Schultz και Ian Baldwin παρατήρησαν ότι νεαρά δενδρύλλια σφενδάμνου τα οποία είχαν δεχτεί επίθεση από φυτοφάγα έντομα, απελευθέρωναν ποσότητα πτητικών χημικών ουσιών (VOCs). Αυτές οι χημικές ουσίες προερχόταν από τα τραυματισμένα μέρη των δενδρυλλίων και ήταν ένα μίγμα αλκοολών, αλδεϋδών, κετονών και εστέρων.   Έχει παρατηρηθεί πως γειτονικά φυτά ενός φυτού που έχει δεχθεί επίθεση φυτοφάγων, αποκτούν ένα βαθμό ανθεκτικότητας απέναντι στις επιθέσεις τους. Στις Η.Π.Α., προσομοίωσαν τις επιθέσεις ενός είδους αντιλόπης σε θάμνους του φυτού Αρτεμισία. Διαπίστωσαν λοιπόν, ότι το φυτό έστειλε ένα χημικό σήμα στον αέρα, το οποίο «συνέλαβε» ένα κοντινό φυτό καπνού το οποίο στη συνέχεια απελευθέρωνε χημική ουσία με έντονη οσμή που ήταν ιδιαίτερα ενοχλητική για το ζώο και το ανάγκαζε να απομακρυνθεί.

Τα τελευταία 20 χρόνια, οι επιστήμονες έχουν
διαπιστώσει ότι τα κάθε λογής δέντρα και φυτά όπως η αρτεμισία, το κριθάρι, το καλαμπόκι, τα φασόλια, απελευθερώνουν VOCs, όταν δέχονται επίθεση από φυτοφάγους οργανισμούς. Είναι φαίνεται ο τρόπος των φυτών να φωνάζουν. Αλλά κάποιος ακούει; Προφανώς. Επειδή μπορούμε να παρακολουθήσουμε τα γειτονικά φυτά να αντιδρούν.

Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτό το ιδιότυπο internet φαίνεται να παίζουν και τα μυκηλιακά δίκτυα, ένα υπόγειο μόρφωμα λεπτών κλωστών που συνδέει τις ρίζες των φυτών μεταξύ τους και σχηματίζει ένα ευρύ δίκτυο μικροϊνών που επεκτείνει και εμπλουτίζει το ριζικό σύστημα του φυτού.

Τα μυκόρριζα ευνοούν την απορρόφηση από τις ρίζες των φυτών, μεγάλων ποσοτήτων  ανόργανων στοιχείων και νερού που βρίσκονται στο έδαφος 100 έως 1000 φορές. Τα φυτά, σε ανταπόδοση δίνουν στους μύκητες αυτούς τις οργανικές ουσίες της φωτοσύνθεσης που αυτά δεν μπορούν να δημιουργήσουν και τις οποίες έχουν ανάγκη. Εκτός από τη παραπάνω συμβιωτική σχέση, πρόσφατες έρευνες  δείχνουν ότι τα μυκόρριζα λειτουργούν ως αγωγός έγκαιρης προειδοποίησης μεταξύ των φυτών, όταν αυτά δέχονται επίθεση από φυτοφάγους οργανισμούς. Αν και ο μηχανισμός προειδοποίησης δεν είναι γνωστός ωστόσο ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Aberdeen επινόησαν ένα έξυπνο πείραμα απομονώνοντας τις επιδράσεις  των μυκηλιακών δικτύων. Καλλιέργησαν σειρές κουκιά, επιτρέποντας μόνο σε ορισμένα να αναπτύξουν μυκηλιακό δίκτυο. Απομόνωσαν επίσης την επικοινωνία των φυτών μέσω πτητικών χημικών ουσιών, καλύπτοντάς τα με διαφανείς σακούλες. Ορισμένες σειρές φυτών επιμολύνθηκαν με αφίδες. Διαπιστώθηκε πως τα φυτά αυτά, ήταν σε θέση να μεταδώσουν «σήμα κινδύνου» μόνο σε εκείνες τις σειρές  φυτών που είχαν αναπτύξει μυκηλιακό δίκτυο, τα οποία με τη σειρά τους ανέπτυξαν απωθητικές στις αφίδες χημικές ουσίες. Οι σειρές των φυτών που δεν ήταν «δικτυωμένες» με το μυκηλιακό δίκτυο, δεν έλαβαν καμιά προειδοποίηση και έγιναν εύκολη λεία για τα ενοχλητικά έντομα.

Το 2010, ο Song και οι συνεργάτες του, δημοσίευσαν έκθεση σχετικά επικοινωνία μεταξύ φυτών τοματιάς, στην οποία έγραψαν: Τα μυκηλιακά δίκτυα μπορεί να λειτουργήσουν ως δίαυλος υπόγειας επικοινωνίας μεταξύ των φυτών, μέσω του οποίου τα φυτά που έχουν υποστεί επίθεση από παθογόνα, μπορούν να εκπέμψουν σήματα στα υγιή γειτονικά φυτά, με τα οποία τα προειδοποιούν για τον επερχόμενο κίνδυνο ώστε να δημιουργήσουν άμυνες πριν τα ίδια υποστούν την επίθεση.

Πάνω από το 90% των φυτικών ειδών, αναπτύσσει συμβιωτικές σχέσεις με τα μυκόρριζα, αλλά οι σύγχρονες καλλιεργητικές μέθοδοι και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες αποτρέπουν την ανάπτυξη των μυκηλιακών δικτύων. Η πρόσφατες ανακαλύψεις για το ρόλο των μυκηλιακών δικτύων ως σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης μεταξύ των φυτών, μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να καλλιεργούμε στο μέλλον τα φυτά μας. Μπορεί στο εγγύς μέλλον, να είμαστε σε θέση, δημιουργώντας μια ελεγχόμενη σειρά επιμολυσμένων φυτών, να αποτρέψουμε μέσω των μυκηλιακών δικτύων την εξάπλωση ασθενειών στο σύνολο μιας καλλιέργειας. 

Πηγές:

https://plantscientist.wordpress.com
http://www.mercola.com
http://www.sciencedaily.com/
http://www.theverge.com/